Ey aziz! Bilmiş olasın ki, Allah dostları şöyle demişlerdir: Marifetullah (Allah’ı tanıyıp bilme) gönülde bir nürdur ve muhabbeti ruhun neşesi ve kurtuluşudur. O’nu birlemekse, O’nun dostluk ve huzurunun anahtarıdır. Marifetullah, büyük bir hazinedir ve muhabbeti dâimi bir kurtuluştur. Kim, Allahı bilir, tanırsa, o kimse, gözü gönlü uyanık olur, insanlara hep özür beyan eder.
İlmin meyvesi Marifetullah’tır. Marifetin meyvesi de, ilâhi hadleri muhafaza etmektir. Boş gayeleri kaldırmak ve Allah’ın varlığının gerekliliği hususundaki delil problemini çözmektir.
Üç şey Marifetullah için delil ve teşviktir: Akıllı ve anlayışlı, bilge kimsenin düşkünlüğü, edip olanın yoksulluğu ve bir tabibin hastalığı. Mevlâ’yı bilenin irfanı yetkinliğe ulaşır. Allah’ı bilenin diline bitkinlik gelir. Kim Allah’ı bilmiş olursa, o ebedi saadeti bulmuştur. İbadet ehlinin derdi duâ, irfan ehlininki ise övgüdür. Zira, ibadet edenin derdi nefsi, ârifin ki ise Mevlâ’dır. Mevlâ’yı, gözler, apaçık bir müşahede ile idrâk edemez; lâkin kalpler O’nu İmanın hakikatleri ile idrâk edebilir. En faydalı ilim, marifetullah’tır. Onun yeri uyanık kalptir. Mevlâ’nın birliğini idrâk, marifettir. Tekliğini bilmek gerçek tevhiddir. Eğer Mevlâ kendisini bildirmese, tanıtmasaydı kimse O’nu tanıyıp bilemezdi. Marifetullah; aç karın, uykusuz sabahlayan göz ve zikirde olan kalple ruhta ve gönülde meydana gelir. Allah’ın kendini bilmekle şereflendirdiği ârife lâzımdır ki, O’na isyan etmekle nefsini alçaltmayıp, daima O’na itaatta bulunsun.
İrfanın hakikati, eşyanın hakikatine ermektir. Eşyayı zâtında olduğu gibi görmek de, marifetullah’ın onun öncesinde, sonrasında, gizlisinde, açığında olduğunu ve Allah’ın, her şeyi bilici, her yaptığında hikmet sahibi ve herkese lütfuyla rızık dağıtıcı olduğunu bilmektir. Marifetullah, O’nun birliğini kalben görmektir. Marifetullah’ın gayesi kalben Allah’a muttali olmaktır. Cehaletin koyu karanlığında kalmak da Allah’ı zikirden gafil olmaktır. Marifetullah her şeyde O’nun gücünü bulmaktır. Her hâlde güç ve kuvvetten uzak olmaktır. Marifetullah, nefs ile Allah’tan başka her şeyi terk etmek ve kalp ile de O’nun huzuruna varmaktır. Marifetullah’ın hakikati O’nu dille zikretmek, kalple O’nun muhabbetine varmak ve himmetle O’nun huzuruna yükselmektir. Marifetullah, ruhta doğan öyle bir yakindir ki, bütün âzâ onunla sükünet kazanır. Yine O, gönülde bir hayattır ki, ruh onunla tatmin olur. Marifetullah, Mevlâ’nın kendisini tanıtıp bildirmesiyle kazanılır. Zira, akıl Allah ile O’nu bilmeye ulaşabilir. İlim, halkın öğretmesi, marifet de Hakk’ın bildirmesiyle olur. Öyleyse ilim, öğrenmek, marifet de bildirilmiş olmakla elde edilir.
Marifetullah eşyayı; Allah’tan, O’nun, O’nunla ve O’na dönücü olarak bilmektir. Marifetullah, varlığı öncesiz olanın şânını yüceltmedir. Ârif olanı, marifetini izhar etmekten alıkoyan işte bu tazimdir. Marifetullah, gönülde berrak, büyük bir damladır ki, o ruh için çok bol bir nimettir. Gönülde, marifet nûru, gökteki Güneş gibi parlar. Fakat, Güneş göğün ufkundan doğup ziyası yere düşerken, o marifet güneşi, gönlün derinliklerinden doğup nûru arşa yansır. Marifetullah gönül âleminin güneşi gibidir. Akıl da, Ay ve yıldızlar gibidir. Marifetullah bir cevherdir ki, Arşın derinlikleri onunla aydınlanır. Marifetullah ile benliğe düşmek ve nefsaniyete kapılmak tam bir isyankârlıktır. Marifet denizinde boğulmak ve hakikat nüruyla yokluğa ermek saadetin doruğudur.
Erzurumlu İbrahim Hakki hz. – Marifetname,Çelik yayınları,sayfa:653-654
